بهره‌وری چالش بزرگ صنعت سنگ

درحال‌حاضر، بالا بودن نرخ ارز و رکود بازار و همچنین بالا بودن نرخ بهره، شرایطی را فراهم کرده که سرمایه‌گذاری در بخش توسعه، بازسازی یا جایگزینی ماشین‌آلات استخراج و ماشین‌آلات فرآوری در بیشتر موارد غیر اقتصادی است.

بهره‌وری پایین در معادن از دیگر چالش‌های بسیار مهم در صنعت سنگ ایران و یک نقطه ضعف اصولی است. در واقع استخراج معادن به طور سنتی و بدون توجه به اصول اولیه استخراج و ویژگی‌های سنگ در مرحله فرآوری انجام می‌شود. به دیگر سخن، معدنکاران نگران میزان ضایعات و هدررفت منابع نیستند و بنابراین سنگ، از لحاظ ابعاد، سایزبندی و رگه‌های طبیعی سنگ و بدون توجه به ایرادهای ذاتی سنگ مانند ترک‌ها و شکاف‌ها استخراج می‌شود. وجود این نقاط ضعف باعث بالا رفتن ضایعات در مرحله فرآوری می‌شود.
به همین دلیل بیش از ۸۰درصد صادرات سنگ ایران به صورت خام است و به شکل سنگ بریده و فرآوری شده نیست زیرا سنگ خام در واقع از معدن، استخراج شده و به کارخانه‌دار خارجی فروخته می‌شود و تولیدکننده خارجی، محصول خود را وارد زنجیره ارزش شامل حلقه طراحی معماری می‌کند. در نتیجه بخش عمده‌ای از ارزش افزوده که در این بخش از زنجیره ارزش تعریف شده، نصیب صاحب مواد اولیه یعنی تولیدکننده ایرانی نمی‌شود.
از دیگر نقاط ضعف صنعت سنگ ایران در شرایط امروز، رکود بازار داخلی مسکن و به عبارتی رکود بازار داخلی سنگ ایران است. در نتیجه، کارخانه‌ها در بیشتر موارد با مشکل نقدینگی و تامین هزینه‌های جاری روبه‌رو هستند.
از دیگر مشکلات می‌توان به ضعف کنترل کیفی تولید در مرحله استخراج و فرآوری اشاره کرد. در واقع، مبنای اصلی وجود این چنین ضعفی، نبود فرآیندها یا شیوه‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های کنترل کیفی، نبود تجهیزات لازم، آموزش ندیدن پرسنل برای کنترل کیفی و نبود ساختار و سازمانی برای انجام کنترل کیفی در کارخانه‌هاست. مهم‌ترین سرفصل‌های کنترل کیفی شامل کنترل ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی سنگ، کنترل‌ ابعادی، کنترل ساب و پرداخت سنگ، رنگ‌بندی، کنترل وضعیت بسته‌بندی و… است.
در بسیاری از کارخانه‌ها هیچ یک از این موارد انجام نمی‌شود و شاید نتوان کارخانه‌ای را یافت که همه این کنترل‌ها را انجام دهد و در نتیجه، محصول سنگ معدن یا کارخانه، بدون شناسنامه و فاقد اطلاعات دقیق و قابل اتکا برای مصرف‌کننده است.
صنعت سنگ ایران از دیدگاه ساختاری و روابط درون‌صنفی، سنتی شناخته می‌شود و در نتیجه به صورت عام، پایبندی به تعهدات کیفی، برنامه زمان‌بندی، توجه به خواست و سلیقه مشتری و… ضعیف ارزیابی می‌شود. در واقع نمی‌توان به بیشتر کارخانه‌ها برای سفارش اتکا کرد زیرا بر اساس روند خودشان و فارغ از همه الزامات مورد نظر مشتری، محصولاتی تولید می‌کنند که در نتیجه مشتری مجبور است شرایط اجباری کارخانه را بپذیرد. به عبارت روشن‌تر، ساختار صنعت سنگ برای تولید محصول بر اساس تقاضای مشتری و اخذ سفارش، کارآمد نیست.
زنجیره ارزش سنگ در ایران، معیوب و بسیار سنتی است. در این زنجیره ارزش به صورت کلی، طراحان و معماران جایگاه تعریف شده‌ای ندارند و در واقع سنگ از معدن استخراج و به کارخانه‌دارها فروخته می‌شود و کارخانه‌دارها با سایزهای از پیش تعیین شده سنگ را می‌برند. بنابراین طراحان و معماران که در کشورهای پیشرفته در ساخت‌وساز، جایگاه رفیعی در هویت‌بخشی به سنگ، ایجاد ارزش افزوده و ارتقای جایگاه سنگ به عنوان یک ماده تزئینی لوکس دارند، در زنجیره ارزش صنعت سنگ ایران نقش درخوری ایفا نمی‌کنند.
به همین دلیل فعالان صنعت سنگ ایران برای ورود به بازار جهانی، توجهی به شناسایی زنجیره ارزش در بازارهای هدف ندارند و روش جاری در بازار ایران را در ورود به بازارهای خارجی و صادرات محصول‌شان به بازارهای جهانی دنبال می‌کنند.
محمد رسا / فعال معدنی